十分な経済：タイ人の持続可能な人生哲学

ต้นกำเนิดและพื้นฐานการเกิดขึ้นของแนวคิดพอเพียง

เศรษฐกิจพอเพียง มิใช่เป็นศัพท์บัญญัติขึ้นมาใหม่ เพราะว่าราษฎรไทยนั้นคุ้นเคยกับหลักการนี้มาตั้งแต่สมัยโบราณ แต่ได้รับการให้ความสำคัญและถูกนำมากำหนดเป็นนโยบายอย่างเป็นทางการในปี พ.ศ. 2517 เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในหลวงรัชกาลที่ 9 ได้ประกาศแนวทางการดำรงชีวิตแก่นักศึกษามหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

สาระสำคัญของพระราชดำรัสดังกล่าว มุ่งเน้นการสร้างพื้นฐานเศรษฐกิจให้แน่นแฟ้นภายใต้หลัก “พอมี พอกิน พอใช้” เป็นการตอบสนองต่อสภาวะเศรษฐกิจในช่วงนั้น ที่ประเทศไทยกำลังรุดหน้าในการลงทุนโครงสร้างพื้นฐานจำนวนมหาศาล โดยเงินส่วนใหญ่มาจากการกู้ยืมต่างประเทศ ส่งผลให้ต้องพึ่งพาการส่งออกสินค้าเกษตร ทำให้เกิดการบุกรุกป่าและความเหลื่อมล้ำรายได้

ความหมายเชิงลึกของเศรษฐกิจพอเพียง

การจะเข้าใจเศรษฐกิจพอเพียงได้อย่างแท้จริง ต้องมองไปไกลกว่าคำนิยามธรรมดา ๆ แนวคิดนี้เป็นกรอบความเข้าใจที่ครอบคลุมหลายระดับ ตั้งแต่ครัวเรือนเดี่ยว ชุมชน ไปจนถึงระบบเศรษฐกิจของประเทศโดยรวม

ในระดับสำนัก ความพอเพียง คือการมีสติในการดำรงชีวิต ไม่เพียงแต่หมายถึงการมีทรัพยากรเพียงพอเท่านั้น หากแต่รวมถึงการประเมินความต้องการของตนเอง การกำหนดเป้าหมายที่สมจริง และการจัดสรรทรัพยากรได้อย่างมีประสิทธิภาพ ซึ่งสามารถส่งผลให้เกิด ความพอประมาณ ในการใช้ชีวิต ไม่ว่าจะในเรื่องการหารายได้หรือการใช้จ่าย

นอกจากนั้น ยังหมายรวมถึง ความมีเหตุผล ในการตัดสินใจทุกครั้ง การใช้จิตสำนึกและศักยภาพของตนเอง ก่อนที่จะก้าวเดินไปในทางใดทางหนึ่ง ตัวอย่างเช่น ก่อนการเลือกเข้าสู่ธุรกิจใด คนเรามักจะต้องทำการศึกษาความเป็นไปได้ วางแผนอย่างระมัดระวัง พิจารณาจุดแข็งและจุดอ่อน รวมถึงการสร้าง ระบบภูมิคุ้มกัน ที่เพียงพอเพื่อรองรับความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้น

สถูนสำเร็จ: 3 ห่วง 2 เงื่อนไขของเศรษฐกิจพอเพียง

แกนหลักของแนวคิดนี้อยู่บนพื้นฐานของสิ่งที่เรียกว่า 3 ห่วง 2 เงื่อนไข ซึ่งเป็นระบบมีความสัมพันธ์กันอย่างแนบแน่น

3 ห่วง

ห่วงแรก: ความพอประมาณ สะท้อนให้เห็นถึงการใช้ชีวิตที่สมดุล ไม่มากไม่น้อย ไม่เสมหะเฟื่อง ไม่ขุ่นแค้น ทั้งในการสร้างรายได้ผ่านช่องทางที่สุจริต และการใช้จ่ายให้สอดคล้องกับฐานะของตนเอง

ห่วงที่สอง: ความมีเหตุผล เกี่ยวข้องกับการใช้สติและสัมปชัญญะในการประเมินความเหมาะสมของการกระทำต่าง ๆ การวิเคราะห์ผลดีผลเสีย และการเลี่ยงการตัดสินใจเรื่องเศษนอย่างอารมณ์ร้ายหรือปราศจากข้อมูล

ห่วงที่สาม: ระบบภูมิคุ้มกันที่ดี หมายถึงการเตรียมตัวให้พร้อมรับมือกับการเปลี่ยนแปลง ไม่ว่าจะมาจากภายในหรือภายนอก ระบบนี้ช่วยให้มีความยืดหยุ่นและสามารถปรับตัวได้ตามสถานการณ์

2 เงื่อนไข

เงื่อนไขแรก: ความรู้ ที่มาจากการศึกษา ประสบการณ์ของตนเอง และการเรียนรู้จากผู้เชี่ยวชาญ ความรู้นี้ทำหน้าที่เป็นเครื่องมือในการวางแผน แก้ไขปัญหา และยกระดับการดำเนินการ

เงื่อนไขที่สอง: คุณธรรม ซึ่งเป็นพื้นฐานของการดำเนินการที่ถูกต้องและเป็นธรรม การถือปฏิบัติตามความซื่อสัตย์สุจริต ความเพียร พยายาม และการปฏิบัติต่อผู้อื่นด้วยความยุติธรรม

การเปลี่ยนหลักสูตรการศึกษาสู่การปฏิบัติ

เดือนหนึ่งก่อนวิกฤตเศรษฐกิจสั่นสะเทือนประเทศไทยในปี พ.ศ. 2540 พระองค์ได้ย้ำเตือนพลเมืองให้พากย์ตามหลักทางกลาง โดยกล่าวว่า “การเป็นสิ่งใดนั้นไม่สำคัญหรอก สำคัญคือเราต้องมีเศรษฐกิจที่สามารถอุ้มตัวเองได้ โดยสามารถอุ้มตัวเองได้หมายความว่า ใจค่อนมีเศรษฐกิจแบบ พอมี พอกิน ซึ่งไม่ได้หมายความว่าครอบครัวต้องผลิตสิ่งของด้วยตนเองทุกอย่าง แต่ว่าในระดับหมู่บ้านหรืออำเภออย่างน้อยก็ต้องมีความพอเพียงที่เพียงพอสำหรับความต้องการ สิ่งส่วนเกินก็สามารถขายได้ แต่ไม่ต้องขายไปไกลจนเกินไปเพราะจะทำให้ค่าขนส่งสูง”

ภายหลังจากเกิดวิกฤตเศรษฐกิจปี 2540 นั้น หลักการดังกล่าวได้รับการฟังและปฏิบัติอย่างแพร่หลายในทั่วประเทศไทย ทั้งจากภาคส่วนราษฎร องค์กรชุมชน และแม้แต่หน่วยงานของรัฐ ในตันท่ามกลางความท้อแท้ทางเศรษฐกิจ มนุษย์หันมามองหาวิธีการใช้ชีวิตที่เชื่อถือได้มากขึ้น

ความยิ่งใหญ่ของเศรษฐกิจพอเพียงบนเวทีโลก

ผ่านไปหลายปี คำวลีที่เมื่อหนึ่งเทพบูชาเป็นแค่หลักการดำเนินชีวิต กลับกลายมาเป็นเป้าหมายการพัฒนาระดับโลก องค์การสหประชาชาติ (UN) ได้ยอมรับและเชิดชูปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงในปี พ.ศ. 2549 โดยมองเห็นว่าแนวคิดนี้มีความสอดคล้องกับเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืน (Sustainable Development Goals)

องค์การสหประชาชาติยังได้ประกาศยกย่องพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 ว่าเป็นกษัตริย์นักพัฒนา (“Developer King”) และมอบรางวัลความสำเร็จสูงสุดด้านการพัฒนามนุษย์ (Human Development Lifetime Achievement Award) เพื่อยอมรับการสนับสนุนการเปลี่ยนแปลงทั่วโลก

การนำไปใช้ในทางปฏิบัติ

ในภาคอุตสาหกรรมและพาณิชย์

เมื่อนำเศรษฐกิจพอเพียงไปประยุกต์ในการดำเนินธุรกิจ ผู้บริหารต้องคำนึงถึงการมีผลกำไรที่พอคำ ไม่ประโลภมากมายนัก เลือกใช้เทคโนโลยีอุตสาหกรรมที่ประหยัด ยก ชัดการจัดการความเสี่ยงอย่างระมัดระวัง และยึดถือศีลธรรมทางการ่จ้าง ไม่เอาเปรียบลูกจ้าง ผู้บริโภค หรือคู่ค้า

การสนับสนุนการใช้วัตถุดิบท้องถิ่น และการตอบสนองตลาดจำหน่ายท้องถิ่นเป็นอันดับแรกกำหนดขนาดการผลิตให้เหมาะกับความสามารถในการบริหารจัดการ และเน้นผลกำไรในระยะยาวแทนที่จะเสื้อหาการได้กำไรจำนวนมากในระยะสั้น

ในภาคการเกษตร

การประยุกต์ในภาคการเกษตรนั้นหลายรูปแบบ ตั้งแต่การทำเกษตรแบบผสมผสาน ซึ่งรวมเอารูปแบบการทำนา การปลูกสวน การเลี้ยงสัตว์ และการขุดสระน้ำไว้ เพื่อสร้างหนทางพึ่งพาตนเอง

รูปแบบที่สูงขึ้นไปคือการเกษตรทฤษฎีใหม่ ที่มีการแบ่งโครงสร้างพื้นที่ดินตามสัดส่วน 30:30:30:10 เพื่อใช้ที่ดินโดยมีประสิทธิภาพเกี่ยวกับการปลูกพืชสำหรับบริโภค บ่อเลี้ยงปลา พื้นที่เลี้ยงสัตว์ และพื้นที่ปลูกไม้ยืนต้น

การรวมตัวของกลุ่มเกษตรกร การสร้างตลาดส่วนรวม และการจัดตั้งสหกรณ์ล้วนแต่เป็นการขยายขอบเขตของความพอเพียง จากระดับครัวเรือนไปยังระดับชุมชนและภูมิภาค

การนำมาใช้ในชีวิตประจำวัน

ในระดับส่วนบุคคลและครอบครัว สามารถนำหลักการไปประยุกต์ได้ด้วยการศึกษาเพิ่มเติมเพื่อเพิ่มความสามารถในการประกอบอาชีพ โดยยึดมั่นในความสุจริตและการไม่เบียดเบียนผู้อื่น

ความสำคัญของการวางแผนการเงิน การออมตามสามารถ และการใช้จ่ายอย่างเหตุผล ไม่ฟุ่มเฟือยไม่ประมาท นอกจากนี้ การกำหนดสมดุลระหว่างงานและชีวิตส่วนตัวเป็นส่วนหนึ่งของการบำรุงระบบภูมิคุ้มกันที่ดี ไม่ให้ความเครียดและความกดดันทำลายสภาพจิตใจ

ความหมายเชิงยาวนาน

เศรษฐกิจพอเพียงไม่ใช่ข้อห้ามการก้าวหน้า ไม่ใช่การอยู่นิ่ง แต่เป็นการเลือกวิถีการเติบโตแบบมั่นคง ยั่งยืน ไม่บ้าคลั่งไปกับอพยพสูงของอินโดจีน ไม่ว่าจะเป็นกลุ่มชาวบ้านที่พึ่งพาตนเองได้ อุตสาหกรรมที่มีฐานรากมั่นคง หรือประเทศที่ก้าวหน้าแต่ไม่อพยพสูง หลักการเดียวกันนี้สามารถใช้ได้ทั่วทุกด้านของชีวิต

ความสำคัญของเศรษฐกิจพอเพียงสำหรับประเทศไทย ซึ่งเป็นประเทศเกษตรกรรมนั้น ไม่อาจจะประเมินค่าได้ เพราะว่านี่เป็นการเทพบูชาให้กับหลักการอุ้มตัวเอง การยึดโยงไปยังความมั่นคงของระบบเศรษฐกิจอย่างแท้จริง และการรักษาวิถีชีวิตของประชาชนไทยให้คงอยู่ในสันติสุขและสมดุล