Các bẫy trong chọn cổ phiếu EPS sâu đến mức nào? Một bài viết giúp bạn hiểu rõ bản chất thực sự của lợi nhuận trên mỗi cổ phiếu

Tại sao nhà đầu tư đều chú ý đến EPS?

Lợi nhuận trên mỗi cổ phiếu (Earnings per share, viết tắt EPS) thực sự là gì? Nói đơn giản, đó là giá trị lợi nhuận ròng của công ty phân bổ cho mỗi cổ phiếu phổ thông. Nói cách khác, bạn bỏ ra 1 đô la để mua cổ phiếu, công ty có thể tạo ra bao nhiêu lợi nhuận cho bạn—đó chính là điều EPS muốn truyền đạt.

Chỉ số này được nhà đầu tư quan tâm rộng rãi vì nó phản ánh trực tiếp khả năng sinh lợi của công ty. EPS càng cao, có nghĩa là công ty đang khai thác nhiều lợi nhuận hơn từ cùng một vốn cổ phần. Khi thị trường cho rằng một công ty có thể tạo ra nhiều lợi nhuận hơn, nhà đầu tư thường sẵn sàng trả giá cao hơn cho cổ phiếu của họ. Đó cũng là lý do nhiều nhà đầu tư dùng EPS để so sánh giá trị các công ty khác—các công ty có EPS cao thường được xem là hấp dẫn hơn về mặt đầu tư.

EPS tính như thế nào? Bước từng bước hướng dẫn

Công thức tính EPS thực ra rất đơn giản:

EPS = (Lợi nhuận ròng - Cổ tức cổ phiếu ưu đãi) / Số lượng cổ phiếu phổ thông đang lưu hành

Ba biến số này đại diện cho:

• Lợi nhuận ròng: Tổng doanh thu của công ty trừ đi tất cả chi phí, thường nằm ở dòng cuối của báo cáo lợi nhuận
• Cổ tức cổ phiếu ưu đãi: Cổ tức cố định trả cho cổ đông ưu đãi, cũng được thể hiện trong báo cáo lợi nhuận
• Số lượng cổ phiếu phổ thông đang lưu hành: Số cổ phiếu đã phát hành trừ đi cổ phiếu mua lại của công ty, dữ liệu lấy từ bảng cân đối kế toán

Lấy ví dụ báo cáo tài chính của Ngân hàng Mỹ (BAC.US) năm 2022:

Trong báo cáo lợi nhuận, tìm lợi nhuận ròng là 275,28 tỷ đô la và cổ tức cổ phiếu ưu đãi là 15,13 tỷ đô la, cùng với đó là số lượng cổ phiếu trung bình có trọng số phát hành là 81,137 tỷ cổ phiếu. Thay vào công thức:

EPS của Ngân hàng Mỹ = (($275.28 - $15.13) / 81.137 = $3.21

Thật ra, nhà đầu tư hầu như không cần tự tính. Các công ty niêm yết đã tính EPS rõ ràng trong báo cáo tài chính, cứ lấy đó để dùng là đủ.

Mối quan hệ tinh tế giữa EPS, giá cổ phiếu và cổ tức

) EPS và giá cổ phiếu có nhất thiết cùng tăng hoặc cùng giảm không?

Về lý thuyết, EPS mạnh mẽ nên đẩy giá cổ phiếu lên, ngược lại. Logic này dựa trên mối quan hệ tích cực: dữ liệu lợi nhuận tốt sẽ nâng cao niềm tin của nhà đầu tư, thu hút nhiều mua vào hơn, đẩy giá cổ phiếu tăng. Khi giá cổ phiếu tăng, điều này cũng sẽ củng cố vị thế thị trường của công ty, thúc đẩy doanh số, từ đó nâng cao EPS.

Tuy nhiên, trong thực tế thường xảy ra các trường hợp “đá đểu” nhau. Nếu công ty công bố EPS thấp hơn kỳ vọng của phố Wall, dù EPS có tăng trưởng, giá cổ phiếu có thể giảm—bởi vì thị trường định giá dựa trên kỳ vọng. Tương tự, nếu EPS giảm nhưng vẫn vượt dự đoán, giá cổ phiếu vẫn có thể bật tăng. Điều này cho thấy một thực tế khắc nghiệt: kỳ vọng của thị trường thường quan trọng hơn số liệu thực tế.

EPS và cổ tức trên mỗi cổ phiếu khác nhau chỗ nào?

Cổ tức trên mỗi cổ phiếu (DPS) = Tổng cổ tức / Số lượng cổ phiếu phát hành

Tỷ suất cổ tức = Cổ tức trên mỗi cổ phiếu / Giá cổ phiếu trên thị trường

EPS đo lường xem công ty tạo ra bao nhiêu lợi nhuận trên mỗi cổ phiếu, còn DPS đo lượng lợi nhuận thực tế phân phối cho cổ đông. Điểm khác biệt chính là: EPS là “khả năng sinh lợi” của công ty, DPS là “khả năng chi trả cổ tức” cho cổ đông.

Nhiều công ty tăng trưởng (đặc biệt là cổ phiếu công nghệ) có EPS khá tốt nhưng DPS thấp, vì họ dùng lợi nhuận để mở rộng kinh doanh. Ngược lại, một số công ty đã trưởng thành sẽ chia nhiều lợi nhuận hơn cho cổ đông, khiến DPS cao hơn. Tỷ suất cổ tức cao thường thu hút nhà đầu tư bảo thủ, vì có thể tăng trực tiếp thu nhập tiền mặt, đồng thời cũng thể hiện sự tự tin của công ty vào khả năng sinh lợi của chính mình.

Chọn cổ theo EPS, những cái bẫy cần tránh

Nhiều người mới bắt đầu chơi chứng khoán nhìn vào EPS hoàn toàn sai lệch. Họ mắc các lỗi sau:

Chỉ nhìn vào EPS của quý hoặc năm nhất định

Một quý hoặc một năm EPS không có ý nghĩa gì nhiều, cần xem xu hướng. Nếu EPS của một công ty tăng trưởng đều đặn qua các năm, chứng tỏ khả năng sinh lợi thực sự đang nâng cao, đó mới là điều đáng chú ý. Ngược lại, nếu EPS biến động thất thường hoặc giảm, cần cảnh giác.

So sánh EPS trực tiếp của các công ty cùng ngành

Công ty A EPS là $3, còn công ty B EPS là $1, không thể nói A tốt hơn B. Tại sao? Bởi vì số lượng cổ phiếu khác nhau. Công ty A có thể đã mua lại cổ phiếu lớn để làm giảm mẫu số, làm EPS “bị thổi phồng”. Cách đúng là dùng tỷ số P/E: giá cổ phiếu chia cho EPS. Chỉ số này phản ánh chính xác hơn về mức định giá của công ty.

Bỏ qua “tay đua” phía sau EPS

Nói về “tay đua” này gồm mua lại cổ phiếu, bán tài sản, giảm thuế bất thường… Ví dụ, một nhà hàng bán đất, thu về khoản lớn, EPS tăng vọt. Nhưng khoản thu này không phải hoạt động kinh doanh chính, năm sau không lặp lại, nhà đầu tư bị lừa thì oan uổng. Nhà đầu tư thông minh sẽ loại bỏ các khoản này, chỉ tập trung vào khả năng sinh lợi cốt lõi của doanh nghiệp.

So sánh ví dụ NVIDIA và Qualcomm

Xem xét ba ông lớn trong ngành bán dẫn: NVIDIA (NVDA.US), Qualcomm (QCOM.US) và AMD (AMD.US) từ 2018-2023.

Sau năm 2020, EPS của Qualcomm vượt xa hai công ty còn lại, theo EPS thì nên chọn Qualcomm. Nhưng thực tế, trong 3 năm đó, cổ phiếu NVIDIA tăng tới 251%, còn Qualcomm chỉ 69%. Những cổ phiếu “ưu tú” dựa trên EPS chọn ra, thực tế lại mang lại lợi nhuận rất thấp.

Điều này nói lên điều gì? Không có chỉ số đơn lẻ nào có thể kể hết câu chuyện về cổ phiếu. EPS chỉ là tham khảo, cần kết hợp với triển vọng ngành, chiến lược công ty, năng lực cạnh tranh và nhiều yếu tố khác.

Cách tra cứu EPS? Phương pháp mới nhất ở đây

Tra cứu trực tiếp từ báo cáo tài chính chính thức (chính xác nhất)

Ví dụ Apple (AAPL.US):

1. Truy cập trang web Ủy ban Chứng khoán Mỹ sec.gov, nhấn “SEARCH EDGAR”
2. Nhập điều kiện tìm kiếm: báo cáo quý là 10-Q, báo cáo năm là 10-K, mã công ty là AAPL, chọn khoảng thời gian phù hợp
3. Mở báo cáo tương ứng, tìm trong “CONSOLIDATED STATEMENTS OF OPERATIONS” mục “Earnings per share”

Đây là cách lấy dữ liệu gốc, mới nhất, chính xác nhất, có độ trễ thấp. Nhược điểm là đòi hỏi biết đọc báo cáo tài chính tiếng Anh.

Tra cứu qua các trang thông tin (tiện lợi nhưng có độ trễ)

Các nền tảng như SeekingAlpha, YahooFinance đều cung cấp dữ liệu EPS miễn phí. Tuy nhiên, cần chú ý các loại EPS khác nhau—EPS cơ bản, EPS pha loãng, EPS dự báo, TTM (12 tháng gần nhất)… Nhà đầu tư cần xác định rõ mình muốn xem loại nào, thường thì EPS cơ bản (Basic EPS) là tham khảo chính.

EPS cơ bản và EPS pha loãng: ai đáng tin hơn?

Phần lớn mọi người chỉ biết EPS cơ bản, còn bỏ qua cảnh báo của EPS pha loãng.

EPS cơ bản = (Lợi nhuận ròng - Cổ tức cổ phiếu ưu đãi) / Số cổ phiếu đang lưu hành

Phản ánh khả năng sinh lợi thực tế của công ty hiện tại.

EPS pha loãng = (Lợi nhuận ròng - Cổ tức cổ phiếu ưu đãi) / (Số cổ phiếu đang lưu hành + Các chứng khoán chuyển đổi có thể pha loãng)

Trong tính toán, EPS pha loãng giả định tất cả các chứng khoán chuyển đổi như cổ phiếu ưu đãi, quyền chọn nhân viên, trái phiếu chuyển đổi đều chuyển thành cổ phiếu phổ thông, làm giảm EPS. Ví dụ Coca-Cola (KO.US): lợi nhuận ròng 9542 triệu đô, số cổ phiếu lưu hành 4328 triệu, chứng khoán chuyển đổi 22 triệu:

EPS cơ bản = ### / 4328 = $2.21

EPS pha loãng = $9542 / (4328 + 22) = $2.19

Chênh lệch không lớn, nhưng nếu chứng khoán chuyển đổi nhiều, EPS pha loãng sẽ giảm mạnh, cảnh báo rủi ro pha loãng trong tương lai.

Hỏi đáp: Những câu hỏi thường gặp của nhà đầu tư

H: EPS bao nhiêu là tốt?

Không có mức tuyệt đối “tốt” hay “xấu”. Quan trọng là xu hướng và so sánh. Nếu EPS của công ty tăng đều hàng năm, chứng tỏ khả năng sinh lợi đang mạnh lên. So sánh với ngành, EPS cao hơn đồng nghĩa với việc cùng số vốn bỏ ra, thu về lợi nhuận nhiều hơn. Tuy nhiên, EPS có thể bị bóp méo bởi mua lại cổ phiếu, lợi nhuận bất thường, nên không chỉ dựa vào con số đó.

H: EPS có thể dự báo được không?

Có thể. Các nhà phân tích phố Wall dựa trên dự báo kinh doanh, triển vọng thị trường để ước lượng EPS tương lai. Nhà đầu tư so sánh EPS thực tế với dự báo để đánh giá kỳ vọng của thị trường về công ty. EPS vượt dự báo thường làm giá cổ phiếu tăng mạnh, ngược lại thì giảm.

H: Tại sao có những công ty EPS thấp mà giá cổ phiếu vẫn tăng?

Thị trường định giá dựa trên kỳ vọng. Nếu nhà đầu tư kỳ vọng công ty sẽ tăng trưởng mạnh trong tương lai, họ sẵn sàng mua dù EPS hiện tại thấp. Ngược lại, nhiều cổ phiếu tăng trưởng có P/E cao, lợi nhuận thấp, vì thị trường đang mua kỳ vọng tăng trưởng trong tương lai.